Pamiętnik Marii Zamoyskiej

Pamiętnik Marii Zamoyskiej obejmuje lata 1860–1924. Rękopis rozpoczynają wspomnienia z dzieciństwa i młodości, które autorka spędziła z rodziną w Paryżu. Zamoyska poświęciła wiele miejsca osobom, które wpłynęły na ukształtowanie się jej osobowości i poglądów oraz na wykształcenie. Obok matki, Jadwigi Zamoyskiej, wymienia trzy kobiety, które odegrały istotną rolę w jej życiu: Annę Birt (zasłużoną nauczycielkę jej matki), Klarę Dembińską (osobistą nauczycielkę autorki) oraz Michalinę K. z Kórnika (służącą matki). Wspomina także irlandzką nauczycielkę angielskiego, dzięki której doskonale opanowała ten język. Na edukację Marii wpłynął także Leonard Niedźwiecki, wieloletni sekretarz jej ojca, generała Władysława Stanisława Zamoyskiego. Ważną rolę w życiu autorki pamiętnika odegrał ojciec, który zmarł, gdy Maria miała siedem lat. Jak wspomina, to po nim odziedziczyła temperament i przekonanie, że należy „służyć Bogu, Kościołowi i Ojczyźnie”. Traumatyczne wspomnienia z młodości zwiazane były także z chorobą (tyfus), wskutek której w 1874 r. zmarł jej brat, Witold. Obok opisu związków rodzinnych, wzajemnych relacji i najważniejszych wydarzeń, autorka wiele uwagi poświęciła rozwojowi swojego życia duchowego. W przekonaniu Marii najważniejszym wydarzeniem w tej mierze było jej przystąpienie do pierwszej komunii świętej. Znaczący wpływ na proces jej dojrzewania religijnego mieli ojcowie oratorianie, z którymi jej rodzina utrzymywała bliskie kontakty. Podziwiała ich nie tylko za oddanie sprawom Kościoła katolickiego, lecz także za pomoc okazywaną polskim emigrantom po klęsce powstania styczniowego. Maria wyjawia w pamiętniku obrany w młodości cel swojego życia, którym miało być „szerzenie Królestwa Bożego na ziemi”. W 1880 r. Maria, wraz z matką i bratem Władysławem, zamieszkała w Kórniku. Wspomnienia z tego okresu koncentrują się przede wszystkim wokół utworzenia Zakładów Kórnickich oraz na kupnie Morskiego Oka przez Władysława Zamoyskiego, brata Marii.