publikacje

Wróć do listy

Relacja Frydy Gabrylewicz

Fryda Gabrylewicz została wywieziona w czasie likwidacji łódzkiego getta do obozu w Stutthof, tam kilka tysięcy kobiet podzielono na cztery mniejsze grupy i wysłano do Hejlikebejl, Jerau, Schippenbeil oraz Seerappen. Autorka trafiła do Seerappen w Prusach Wschodnich. Obóz ten został zlikwidowany 20 stycznia 1945 r., a więźniarki ewakuowano do Królewca. Po dwóch dniach postoju i dołączeniu innych więźniów rozpoczął się marsz. Gabrylewicz szła z czterema kobietami, które słabły i zostały zabite. Po pięciodniowym odpoczynku w opuszczonej fabryce niemieckiej w Palmiken więźniarki szły dalej w kierunku Hamburga. Niemcy zaczęli od końca rozstrzeliwać maszerujące w kolumnie. Odłączono część więźniarek, wśród nich autorkę, i zapędzono na cienki lód Bałtyku. Rozpoczęła się egzekucja, podczas której Gabrylewicz została ranna. Udało się jej przedostać na brzeg, a ciała zabitych wpadły do morza. Doszła do wsi Zorginau i zapukała do drzwi domu kuracyjnego. Pracująca tam Polka, po uzyskaniu zgody niemieckiej właścicielki, ukryła autorkę. 3 lutego we wsi pojawili się pierwsi Rosjanie. Inne ukrywające się w Zorginau Żydówki, które przeżyły marsz śmierci, wyszły z kryjówek. Kiedy Niemcy odbili wioskę, Żydówki i rosyjscy żołnierze zostali rozstrzelani. Niemcy zatrzymywali wszystkich podejrzanych obcego pochodzenia, w tym autorkę i polską służącą, które jednak wypuścili na wolność. Gabrylewicz wróciła do „swojej Niemki” i przez dwa miesiące ukrywała się na strychu jej domu. Gdy stan zdrowia autorki poprawił się, Niemka zaproponowała jej pracę. Pomimo obaw i plotek dotyczących pochodzenia, Gabrylewicz zaczęła spacerować po okolicy i widziała w kwietniu, jak miejscowa ludność zbiera kości ofiar wyrzucone na brzeg, żeby je pogrzebać. 14 kwietnia 1945 r. w Zorginau pojawili się żołnierze Armii Czerwonej. Autorka zgłosiła się i została aresztowana – Żydówka mówiąca płynnie po niemiecku budziła wątpliwości. Później Rosjanie odkryli, że w okolicy ukrywa się więcej byłych żydowskich więźniów i więźniarek, więc autorka i wszyscy pozostali zostali zwolnieni.

Autor/Autorka: 
Miejsce powstania: 
Łódź
Opis fizyczny: 
11 s. ; 29,5 cm.
Postać: 
kartki w teczkach
Technika zapisu: 
maszynopis
rękopis
Język: 
Polski
Dostępność: 
dostępny do celów badawczych
Data powstania: 
1945
Stan zachowania: 
dobry
Sygnatura: 
301/1150
Tytuł kolekcji: 
Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady
Uwagi: 
Tytuł nadany przez redakcję Archiwum Kobiet. Spisała Klara Mirska. Tekst autoryzowany.
Słowo kluczowe 1: 
Słowo kluczowe 2: 
Słowo kluczowe 3: 
Data dzienna: 
2 gru 1945
Główne tematy: 
okupacja niemiecka, likwidacja getta, obóz koncentracyjny, ewakuacja, marsz śmierci
Nazwa geograficzna - słowo kluczowe: 
Zakres chronologiczny: 
Od 1939 do 1945
Nośnik informacji: 
papier
nośnik elektroniczny
Gatunek: 
relacja