publikacje

Wróć do listy

Wspomnienia Anny Wasilewskiej

Autorka opisuje swoje przeżycia na Wileńszczyźnie w czasie II wojny światowej. Opisuje postawę Litwinów, którzy służyli i Niemcom, i Rosjanom. Gdy wybuchła wojna, miała 21 lat i mieszkała z mamą i bratem w miasteczku Nowe Święciany nad rzeką Żejmianą. Brat był nauczycielem, a ona pracowała w spółdzielni wojskowej. Z wielkim przerażeniem obserwowała wkroczenie Armii Radzieckiej, witanej radośnie przez władze litewskie i Żydów. Tereny Wileńszczyzny zostały przydzielone przez władze radzieckie do Litwy, a władza była nieprzychylna Polakom. Trudno było o pracę, nawet fizyczną. Przyłączenie Litwy do ZSRR w 1940 r. nieco ułatwiło położenie Polaków, ale na krótko. Jesienią zaczęły się masowe wywózki Polaków w głąb Rosji – najpierw rodzin wojskowych, urzędników gmin oraz posiadaczy majątków. Po czerwcu 1941 r. nastąpiła okupacja niemiecko-litewska. Polacy narażeni byli na ciągłe szykany i strach przed wywiezieniem na roboty do Niemiec. Na przełomie sierpnia i września zwożono na poligon Żydów z całego powiatu i tam ich rozstrzeliwano.

Brat autorki był mocno zaangażowany w działalność konspiracyjną, do której ją wciągnął. Została zaprzysiężona jako członkini AK w lipcu 1942 r. przez dowódcę grupy, Mariana Jankowskiego, pseud. „Bogusz”. Od tej pory pełniła funkcję łączniczki o pseudonimie „Szarotka”. Miała kontakt z żołnierzami AK, których znała tylko z pseudonimów: „Aleksander Woda” (później „Emil”), „Hrabia Mol” (Władysław Hińcza). Autorka opowiada o swojej pracy konspiracyjnej. Wspomina też o dramatycznym wydarzeniu, jakie miało miejsce w 1942 r. Po tym jak partyzantka sowiecka z oddziału Moskwa zabiła Beka (Niemca, komendanta powiatu święciańskiego), Niemcy zemścili się na ludności polskiej, mordując ponad 1000 osób, głównie z warstwy inteligenckiej. Byli wśród nich: ksiądz Bolesław Bazewicz, prefekt Naumowicz, dr Mikłaszewicz. Egzekucja odbyła się na trasie Nowe Święciany–Święciany. W mordowaniu brali udział Litwini. Autorka wybrała się z koleżanką, by na własne oczy zobaczyć ofiary tej zbrodni.

Pod koniec września 1944 r. od „Aleksandra Wody” dostała zadanie wyjazdu do Lenkarowa, aby wyrobić dowody osobiste dla osób należących do jego partyzantki. Paszporty te miały umożliwić im wyjazd do Polski. Wasilewska z bratem zdecydowali się jechać drugim transportem. W przeddzień wyjazdu NKWD aresztowało brata, ale z braku dowodów go wypuszczono. Rodzeństwo wyjechało do Golubia koło Torunia. Brat pracował jako nauczyciel, ona na poczcie. Po kilku miesiącach, w maju 1945 r., przenieśli się do Mrągowa na Mazurach. Na końcu autorka opisuje problemy, jakie miała w 1986 r., kiedy ubiegała się o przyznanie praw kombatanckich.

Autor/Autorka: 
Miejsce powstania: 
Mrągowo
Opis fizyczny: 
5 + 2 s. luź. ; 30 cm.
Postać: 
luźne kartki
Technika zapisu: 
maszynopis
Język: 
Polski
Miejsce przechowywania: 
Dostępność: 
dostępny do celów badawczych
Data powstania: 
1992
Stan zachowania: 
dobry
Sygnatura: 
AWII/1466
Tytuł kolekcji: 
Archiwum Wschodnie
Uwagi: 
Tytuł nadany przez redakcję Archiwum Kobiet.
Słowo kluczowe 1: 
Słowo kluczowe 2: 
Słowo kluczowe 3: 
Główne tematy: 
działalność AK na Wileńszczyźnie, zbrodnie wojenne, okupacja
Nazwa geograficzna - słowo kluczowe: 
Zakres chronologiczny: 
Od 1939 do 1945
Nośnik informacji: 
papier
Gatunek: 
pamiętnik/wspomnienia