Wspomnienia Janiny Kruk

Janina Kruk opowiada o losach swojej rodziny w czasie II wojny światowej. W 1939 r. miała szesnaście lat i ukończyła cztery klasy gimnazjum im. Królowej Jadwigi we Lwowie. Mieszkała w rodzinnym Podkamieniu k. Brodów, woj. tarnopolskie. Miasteczko słynęło z zabytkowego kościoła i klasztoru. Ojciec autorki pracował w Urzędzie Drogowym w Brodach. Po wybuchu wojny w miasteczku stacjonowało wojsko polskie. W domu Janiny zatrzymał się siostrzeniec gen. Sosnkowskiego, a po nim kapitan Korczyński z żoną i córką, którzy na wieść o wejściu Armii Czerwonej do Polski pośpiesznie wyjechali. Potem przysłali kartkę z Węgier. Wkrótce w miasteczku pojawiło się wojsko radzieckie – ubogo ubrane, z karabinami na sznurkach, o azjatyckich rysach. Wszystkie urzędy w Podkamieniu przejęli Żydzi i Ukraińcy. Zaczęły się aresztowania: wójta, policjantów, urzędników. Kto mógł, uciekł wcześniej. Aresztowani zostali wywiezieni i wymordowani. Wrócił tylko wójt Trocki. Ojca autorki ciągle wzywało NKWD, ale go wypuszczało. Wstawiał się za nim enkawudzista (Ukrainiec – Rysztyniak z Żytomierza), który u nich zamieszkał. Matka Janiny wysyłała jego żonie i matce paczki. Po pewnym czasie sprowadził żonę do Podkamienia. Żyli w zgodzie, nawet zaprzyjaźnieni. W lutym 1940 r. rozpoczęły się wywózki na Sybir. Rodzina Janiny też była na liście, ale ich lokator nie dopuścił do ich wywozu. Ojciec cały czas pracował w urzędzie drogowym. Janina w październiku 1939 r. pojechała do Lwowa, by rozpocząć naukę w liceum, ale po Bożym Narodzeniu szkołę zlikwidowano i przekształcono w dziesięciolatkę. Od tej pory uczyła się w domu, zdając eksternistycznie w Brodach klasy dziewiątą i dziesiątą. Przyjście Niemców było dla nich wybawieniem. Wojsko było dobrze ubrane, uzbrojone, czyste, zachowywało się przyzwoicie. Szybko zabrali się do likwidacji Żydów. Mężczyźni zostali zmuszeni do prac drogowych. W policji byli tylko Ukraińcy, którzy wyłudzali od nich pieniądze w zamian za życie. Po jakimś czasie wywieziono wszystkich Żydów do Złoczowa, gdzie ich wymordowano.

W Brodach powstał Komitet Opieki Społecznej. Matkę Janiny poproszono, by została jego przedstawicielką na Podkamień i zorganizowała kuchnię dla najuboższych. Wydawano w niej obiady dla dzieci, których ojcowie nie wrócili z frontu. W 1944 r. napadli na nich banderowcy, rabując prawie wszystko. Grozili śmiercią, cudem udało im się ocalić życie. Ukraińcy zapowiedzieli, że wrócą. Wtedy rodzina postanowiła uciec do Brodów. Ojciec nadal pracował w swoim biurze, a Janina w opiece społecznej. 14 marca przyszła wieść o pogromie polskiej ludności w Podkamieniu. Ponieważ wiele rodzin było mieszanych, zdarzało się, że mąż zabijał żonę, brat siostrę, syn matkę, dlatego że były ochrzczone w polskim kościele. W 1943 r. do Podkamienia przybyło wielu Polaków z Wołynia (prawdopodobnie z Poczajowa), uciekających przed mordami ukraińskimi. Schronili się w klasztorze. Komitet sprawował nad nimi opiekę. Matka Janiny często dowoziła im z Brodów jedzenie i ubrania. Pewnego razu mało nie straciła przy tym życia, bo po drodze zatrzymali ją Ukraińcy. Do masakry doszło, gdy zbliżał się front. Ukraińcy powiedzieli wycofującym się Niemcom, że w klasztorze jest polska partyzantka. Niemcy kazali otworzyć bramy, po czym wdarli się do budynku. Mordowali wszystkich, którzy wpadli im w ręce. Tylko nieliczni się uratowali. Uciekali kanałami, chowali się w lesie, zakopując się w śniegu. Ukraińcy chodzili po polskich domach i wykańczali niedobitków. Gdy front był już bardzo blisko, znajomy Niemiec pomógł rodzinie Janiny wyjechać na zachód. Znaleźli się w Boguchwale k. Rzeszowa. Tu w listopadzie 1944 r. został zamordowany brat matki, Wincenty Wacinowski. Zabił go funkcjonariusz bezpieki, Gajocha, podejrzewając go o przynależność do AK.