Wspomnienia Stanisławy Horak z domu Ziemba

Stanisława Horak opowiada o okupacji radzieckiej oraz o aresztowaniu i więzieniu na Syberii. Od urodzenia mieszkała w Arłamowskiej Woli, razem z rodzicami, córką Danutą oraz braćmi: Janem (ur. 1902 r.) i Emilem (ur. 1904 r.). Ich domem był częściowo odbudowany dawny dwór, jedyny murowany dom w okolicy. Mieli budynki gospodarcze, duży sad, trochę pola i dużą pasiekę, którą zajmował się ojciec. On z racji swoich zainteresowań udzielał miejscowej ludności pomocy lekarskiej (felczerskiej). Byli jedyną polską rodziną w tej miejscowości. Pozostali mieszkańcy uważali się za Ukraińców-Rusinów. Po wybuchu II wojny światowej zaczęli odczuwać niechętny stosunek ludności ukraińskiej do nich, jednak ze względu na udzielanie przez ojca pomocy medycznej byli traktowani przez miejscowych w miarę dobrze. Napastliwi byli głównie okupanci sowieccy (NKWD) oraz niektórzy Ukraińcy. Sytuacja się zmieniła po napaści Niemiec na ZSRR w 1941 r. Zaczęły powstawać bandy rabunkowe, napadające na bogatszych chłopów. W listopadzie 1944 r., już po opuszczeniu tych terenów przez Niemców, jedna z najgroźniejszych band napadła nocą na dom rodzinny autorki. Stanisława w tym czasie była z córką u rodziny w Mościskach. Powiadomiona przez sąsiadkę, przychylnie do nich nastawioną Ukrainkę, niezwłocznie wróciła do domu. Ojciec i matka byli dotkliwie pobici, zaś bracia zamordowani w okrutny sposób. Napastnicy zabrali kosztowności, zniszczyli meble, drzwi, okna. Sąsiedzi udzielili rodzicom pomocy, również przy porządkowaniu i remontowaniu zniszczonego domu. W kwietniu 1945 r. wprowadził się do ich domu sowiecki lekarz, który był jednocześnie enkawudzistą. Od tej pory rodzina żyła w ciągłym napięciu, zagrożona z jednej strony napadami banderowców, z drugiej zaś wizytami kolegów enkawudzisty, którzy żądali poczęstunku i alkoholu. Wiosną 1947 r. dwóch banderowców przyszło do doktora i w wyniku bójki zastrzeliło go. Stanisława była świadkiem całego zajścia, ale nie przyznała się przed NKWD, że była wtedy w domu. Gdy ujęto jednego ze sprawców, ten wszystko zeznał, a Stanisławę aresztowano za ukrywanie faktów i współpracę z bandą. We wrześniu przewieziono ją do więzienia w Sądowej Wiszni, a następnie w Drohobyczu. Po kilkumiesięcznym śledztwie banderowcy zostali skazani na dwadzieścia pięć lat ciężkich prac na Syberii, a Stanisława na dziesięć lat więzienia na Syberii.

Autorka opisuje transport do obw. mordwińskiego i pobyt w łagrach. W jednym miejscu przebywała nie dłużej niż rok. Żołnierze i wartownicy traktowali ją dobrze. Pracowała przy bani, w kuchniach jako pomoc, przy sprzątaniu. Opowiada o współwięźniarkach. Była tam m.in. młoda kobieta wykładająca na leningradzkim (obecnie: Petersburg) uniwersytecie, skazana za to, że wyszła za mąż za Amerykanina pracującego w tamtejszym konsulacie. Była też Szwedka, żona pracownika ambasady w Moskwie, która na zesłaniu znalazła się przez przypadek. Odwiedziła kiedyś zaprzyjaźnioną rodzinę, akurat w momencie, kiedy aresztowano wszystkich jej członków. Stanęła w ich obronie i została również ujęta. W łagrach kobiety wykonywały różne prace, również te najcięższe, typowo męskie, jak np. przy wyrębie lasu, na budowie. Autorka opisuje tu metodę budowania baraków z drewna i gliny. Więźniarki otrzymywały paczki żywnościowe od rodzin. Szanowały wzajemnie swoje tradycje narodowe, święta. Zakonnica ze Lwowa odprawiała ciche msze święte. Służba więzienna tolerowała to. Wiele kobiet było analfabetkami. Stanisława pisała im listy, za co otrzymywała żywność pochodzącą z paczek. Po śmierci Stalina umożliwiono więźniom składanie odwołań w sprawie niesłusznego skazania. Po kilku miesiącach przyjechała specjalna komisja, która przesłuchała ponownie więźniów. Dzięki temu wielu z nich wróciło do pierwotnych więzień. Autorka po siedmiu latach łagrów została przewieziona do Drohobycza, a po pół roku ostatecznie uniewinniona i zwolniona.