publikacje

Wróć do listy

Wspomnienie towarzyszki Jadwigi. PPS lata 1901 do 1907.

Jako 17-letnia dziewczyna wyjechała z ojcem do Warszawy, żeby poznać trochę „świata”. Ojciec oddał ją pod opiekę swojej siostry Marii z Klępińskich Falerowiczowej, u której zamieszkała. Przez ciotkę i jej córki nawiązała kontakty towarzyskie, m.in. z Władką Jabłońską, która wciągnęła ją do tajnej roboty oświatowej. Było to środowisko związane z Narodową Demokracją, z którym później zerwała. Jedną z nauczycielek była także Maria Burczyńska, socjalistka, z którą się Jaworowska zaprzyjaźniła. Nie należąc jeszcze do tajnych kółek sama wyszukiwała sobie pracę społeczną (np. uczyła dzieci stróża, pomagała w bibliotece). Wkrótce, za sprawą Marii Burczyńskiej, została nauczycielką w tajnej oświacie. Kółka oświatowe prowadzone były przez ludzi o różnych poglądach. Chodziło o szerzenie wiedzy pozaszkolnej, bo w szkołach nie można było uczyć niektórych przedmiotów. Kółka o wyższym poziomie nazywano uniwersytetem latającym. Niektórzy organizatorzy kół prowadzili też działalność agitatorską. Szczególnie aktywna była w tym Maria Burczyńska. Jaworowska początkowo była po prostu żarliwą patriotką, z czasem jednak coraz bardziej interesowały ja idee socjalistyczne. W 1901 r. wyjechała z Warszawy do Siedlec, gdzie mieli się przeprowadzić jej rodzice. Jesienią zgłosili się do niej dwaj towarzysze z listem od Burczyńskiej. „Jerzy” (Adam Bujno) i „Jakub” (Bolesław Berger) opowiedzieli jej o dążeniach partii socjalistycznej i o potrzebie agitacji i organizowania robotników i chłopów. Połączenie socjalizmu i niepodległości bardzo jej odpowiadało. Zaczęła pracować w konspiracji dla PPS w Siedlcach i Okręgu Siedleckim, współpracowała z tow. Garbcem. Jej pierwsza działalność polegała na urządzeniu u siebie składu bibuły, czcionek, wałków, itp. – planowano złożenie podręcznej drukarni. Studiując bibułę, poznała dzieła Marksa i Engelsa, z zapałem chłonęła wszelką wiedzę na temat socjalizmu. W Siedlcach poznała Sulimę, kowala, członka PPS, który wywierał ogromny wpływ na tamtejsze środowisko robotników. Namówił ją, by na jego kołach prowadziła pogadanki programowe. Rodzice nic nie wiedzieli o konspiracyjnej pracy Konstancji.
 W 1902 r. musiała wyjechać z Siedlec z powodu zdekonspirowania, powróciła do Warszawy, gdzie nawiązała kontakt z „Natalią” (Maria Burczyńska), poprzez którą rozpoczęła współpracę z „Julią” (późniejszą żoną Hegmajera) oraz „Gintrą” (Marią Paszkowską), prowadzącą technikę centralną. Tu rozprowadzała bibułę. Przybrała wówczas pseudonim „Jadwiga”. Poznała wtedy „Ottona” (Jan Nelken), członka WKR-u (Warszawski Komitet Robotniczy), który wprowadził ją do agitacji na Dzielnicę Jerozolimską i poinstruował o zasadach konspiracji. „Otton” powierzył jej do prowadzenia koło robotników z fabryk metalowych, a każdy z nich starał się założyć koło w swojej fabryce. Jadwiga przygotowywała dla nich pogadanki programowe. Organizacja szybko się rozrastała. W Warszawie odnalazł ją „Jakub”, który tutaj posługiwał się pseudonimem „Wacław”. Wkrótce wyszła za niego za mąż, ale po kilku latach się rozstali (w 1909 r.).
W grudniu 1902 wyjechała, za jego namową, do Białegostoku do roboty partyjnej. Tamtejsza organizacja nie była zbyt rozbudowana. Oprócz kół, z którymi pracowała „Jadwiga”, istniała jeszcze organizacja uczącej się młodzieży i inteligencji oraz Organizacja Żydowska PPS, ale nie miała z nimi kontaktu. Gdy zbliżał się strajk pojechała jeszcze do Krakowa, żeby wydrukować odezwę do robotników. Poznała wtedy Piłsudskiego, który skierował ja do właściwych osób. Z Białegostoku musiała wyjechać z obawy przed zdekonspirowaniem.
Po powrocie do Warszawy (luty 1903) przez jakiś czas pracowała z „Gintrą”, która wtajemniczyła ją w sposób prowadzenia techniki centralnej - poznała adresy składów centralnych i podręcznych, adresy sympatyków, „zajazdów” (mieszkań, gdzie przywożono bibułę z drukarni) oraz zasady kolportacji bibuły. W 1904, ze względu na prześladowania, robota partyjna prowadzona była w ścisłej konspiracji, która później, podczas rewolucji, rozluźniła się trochę, czego następstwem były późniejsze aresztowania. Jaworowska wskazuje słabe strony organizacji warszawskiej w tym okresie: zróżnicowany poziom towarzyszy, słabe kierownictwo, brak czasu. Sytuacja poprawiła się podczas rewolucji, kiedy do partii napłynęły całe rzesze nowej, młodej inteligencji. W grudniu 1904 poważnie zachorowała na zapalenie opłucnej i musiała wyjechać do Zakopanego.
Jaworowska opisuje stosunki panujące w partii i w kraju, które doprowadziły do rozłamu 1906 r. Część towarzyszy (tzw. „starzy”), do których i ona należała, uważała, że należy najpierw walczyć o niepodległość, nie zaniedbując jednak spraw bieżących i potrzeb robotniczych. W 1907 r. PPS Frakcja Rewolucyjna prowadząca robotę socjalistyczno-niepodległościową była szczególnie prześladowana przez carat - liczne aresztowania, procesy, skazania, egzekucje zdziesiątkowały szeregi partii. Oni jednak wierzyli, że klasa robotnicza w niepodległej Polsce będzie mogła łatwiej się organizować do walki o socjalizm. Wiedzieli, że w tym okresie kapitalizmu i imperializmu muszą nastąpić tarcia pomiędzy państwami zaborczymi, które doprowadzą do wojny, a wtedy  zaistnieje sytuacja sprzyjająca walce o niepodległość. Zdaniem Jaworowskiej łatwiej było wywalczyć niepodległość niż zmienić ustrój, ponieważ zmiany ustrojowe w systemie gospodarczym, ale też w psychice ludzkiej, utrwalają się długo, nieraz po parę pokoleń.
Polska niepodległa i demokratyczna miała być etapem. Dlatego zaczęto tworzyć kadry bojowe: Związek Walki Czynnej, a potem Związki Strzeleckie. PPS Frakcja Rewolucyjna miała w tych pracach wybitny udział.
 

Autor/Autorka: 
Wariant tytułu: 
[Wspomnienie tow. Jadwigi: PPS lata 1901 do 1907]
Organizacja/Partia: 
Miejsce powstania: 
Warszawa
Opis fizyczny: 
rps. 29 k., luź.; 29 cm
Postać: 
luźne kartki
Technika zapisu: 
rękopis
Język: 
Polski
Miejsce przechowywania: 
Dostępność: 
tak
Data powstania: 
1958
Stan zachowania: 
dobry
Sygnatura: 
1427/330/IV, t.4, podteczka 3
Tytuł kolekcji: 
Akta Konstancji Jaworowskiej
Uwagi: 
kartki zapisane dwustronnie, w tekście pojawiają się skreślenia i powtórzenia
Słowo kluczowe 1: 
Nośnik informacji: 
papier
Gatunek: 
pamiętnik/wspomnienia