publikacje

Wróć do listy

25. Kolonia Czmykos, powiat Luboml, 30 sierpnia (niedziela) 1943 r. popołudniu (godz. 15-16)

Autorka opisuje rzeź, jaka się odbyła na wołyńskiej wsi, w powiecie Luboml, w dniu 30 sierpnia 1943 r. Jak pisze, miała wtedy siedem lat. Mieszkała z rodzicami i rodzeństwem w kolonii Czmykos. Większość mieszkańców wsi stanowili Ukraińcy. Według wspomnienia autorki 30 sierpnia 1943 r. po południu bawiła się ona z dwunastoletnią koleżanką Janiną Kotas w sadzie. Wtedy właśnie do ich domu przyszli ukraińscy nacjonaliści. Jeden z nich, pochodzący z Czmykosu, zapytał, czy rodzice są w domu, a potem ogłuszył dziewczynkę, uderzając łopatą w głowę.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Heleny Błażejewskiej

Autorka relacjonuje, że przyjechała do Kraju Krasnojarskiego w poszukiwaniu swoich dzieci. Wcześniej udało jej się ustalić, że zostały one wywiezione do jej teścia pod opieką Stanisławy Knurowej. Opiekunka ta jednak nie dowiozła dzieci do celu podróży. Po drodze, na stacji pod Gorkowem, oddała syna Błażejewskiej komendantowi obozu karnego Pierożyńskiemu, a córkę –  nauczycielce polskiego pochodzenia. Autorce nie udało się odnaleźć córki. Natomiast nawiązała kontakt z Pierożyńską, która za wszelką cenę chciała zatrzymać dziecko.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Ireny Wasilewskiej. Teheran, dnia 30 sierpnia 1943 r.

Relacja dotyczy Heleny Błażewicz, którą autorka poznała w więzieniu w Wilejce (siedziały w jednej celi). Wasilewska pisała, że Helena była jedną z piękniejszych kobiet, z jakimi zetknęła się w ZSRR.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Emilii Wiszniewskiej

Autorka relacjonuje dziesięcioletni pobyt na przymusowych robotach w Kazachstanie. Emilia Wiszniewska została aresztowana przez NKWD w Stanisławowie, w sierpniu 1945 r. i po dziesięciomiesięcznym śledztwie skazana na siedem lat robót w Kazachstanie. Mimo to spędziła na zesłaniu dziesięć lat. Przebywała w różnych łagrach, wykonując ciężkie prace fizyczne (np. pracowała w kamieniołomach). Cierpiała głód, przebyła malarię. Zapadła na nieuleczalną chorobę – stopniową utratę władzy w nogach. Oprócz niepełnosprawności fizycznej, nabawiła się również urazu psychicznego.

publikacje

Wróć do listy

Rodzina „Kresowa” i jej losy

W dokumencie autorka opisuje losy swojej rodziny deportowanej w głąb ZSRR w 1940 r. Jak wspomina, jej ojciec w latach 1913–1918 służył w armii carskiej, stacjonując w Baku. Po powrocie zgłosił się ochotniczo do armii polskiej i brał udział w wojnie polsko–bolszewickiej w 1920 r.  Następnie został przyjęty do służby w policji, która skierowała go w 1922 r. do województwa tarnopolskiego. Był starszym posterunkowym (kolejno w: Czortkowie i Górnej Wygnance, Białej, Białobożnicy, Kolędzianach). Z ostatniego posterunku w dniu 17 września 1939 r.

publikacje

Wróć do listy

List Danuty Trąbczyńskiej do Archiwum Wschodniego

List Danuty Trąbczyńskiej wysłany na konkurs Wschodnie losy Polaków. W liście autorka opisuje losy Polaków we Lwowie po wkroczeniu Armii Czerwonej. Pisze z myślą o swoich znajomych deportowanych do ZSRS oraz w celu upamiętnienia ich losów. Zgodnie z informacjami zawartymi w liście w pierwszej kolejności wywożono uciekinierów z Pomorza i Wielkopolski. Autorka wspomina, że ludzie w obawie przed deportacją ukrywali się w lasach czy w zbożu. Jako dziecko przeżywała represje, które dotknęły jej sąsiadów. Wymienia nazwiska deportowanych, m.in.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Danuty Trąbczyńskiej

Autorka opisuje czasy okupacji sowieckiej we Lwowie. Po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej (17.09.1939 r.) rozpoczęto prześladowania i aresztowania Polaków. Władze sowieckie utworzyły milicję, złożoną z mniejszości narodowych, przeważnie Żydów – komunistów. NKWD rozpoczęło aresztowywanie określonych grup Polaków: wojskowych, urzędników państwowych, osadników, itp. Od lutego 1940 r. zaczęły się masowe transporty więźniów w głąb ZSRS. Polacy byli wywożeni w nieludzkich warunkach: w brudnych wagonach towarowych, bez żadnego wyposażenia, przy mrozie -20°C do -30°C.

publikacje

Wróć do listy

Janina Smoleńska, relacja

Wspomnienia są spisane w formie wywiadu. Autorka opisuje w nich działalność w podziemiu w czasie okupacji niemieckiej i tuż po wojnie oraz lata więzienia. Jak z nich wynika, należała do oddziałów „Łupaszki” (była w nich sanitariuszką), a po wojnie, do 1957 r., była więźniem politycznym. Janina Smoleńska urodziła się w 1926 r. na Wileńszczyźnie w rodzinie nauczycieli. W chwili wybuchu wojny najpierw na te tereny wkroczyła Armia Czerwona, a w 1941 r., gdy rozpoczęła się wojna niemiecko-radziecka, Niemcy i Litwini. Zaczęło się wtedy prześladowanie Polaków przez Litwinów.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Joanny Szczęsnej nagrana 24 grudnia 1996 roku przez Piotra Śmiłowicza

Autorka opisuje początki swojej działalności opozycyjnej i zetknięcie się z organizacją Ruch.

publikacje

Wróć do listy

Irena Gackowska (Fortuńska)

Autorka opowiada o czasach okupacji niemieckiej i latach powojennych, kiedy została aresztowana za działalność konspiracyjną. Życiorys zaczyna od krótkiego przedstawienia rodziny. Irena Gackowska urodziła się w Poznańskiem około 1924 r. w rodzinie inteligenckiej. Matka pochodziła z Sosnowca, a ojciec z Kielecczyzny. Ojciec był starszy od matki o siedemnaście lat. Po I wojnie światowej wrócił z Ameryki. Rodzice mieli hotel w Tarnowskich Górach, ale później go sprzedali, a majątek się rozszedł. Odtąd ojciec prowadził tylko mały sklepik. Matka nie pracowała.

Strony