publikacje

Wróć do listy

Tułacza dola (lata 1939-1948)

Autorka w barwny i emocjonalny sposób opowiada o losach swojej rodziny w czasie II wojny światowej. Mieszkali na Wołyniu, w osadzie Witosowo (nazwanej na pamiątkę pobytu Wincenta Witosa), niedaleko Krzemieńca. Jej ojciec Franciszek Rydz), podobnie jak wielu innych mieszkańców tej osady, był osadnikiem wojskowym, przybyłym z armią gen. Józefa Hallera w 1920 r., na pomoc Legionom, walczącym z bolszewikami na tych terenach.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Felicji Schäfler

Felicja Schäfler opisuje sytuację w getcie brzeskim utworzonym w lipcu 1941 r., przypominając o grabieży mienia, postawie żydowskiej policji, funkcjonowaniu szopów, epidemii tyfusu plamistego, akcjach likwidacyjnych. Pierwsza akcja odbyła się wiosną 1942 r. – sześć osób zastrzelono, na ulicach urządzano łapanki.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Anny Ryczko

Anna Ryczko opisuje wysiedlenia Żydów z Cieszyna. Wspomina, że w październiku 1939 r. do miasta przywieziono czeskich Żydów i zamykano ich w szkołach. Informuje, że jej mąż ukrywał Żydów, jednak nie podaje szczegółów. Mąż Ryczko był celnikiem i od 1938 r. ułatwiał Żydom nielegalne przekraczanie granicy czesko-polskiej, po aneksji części terytoriów Czechosłowacji przez III Rzeszę. Autorka pobieżnie powiadamia o szantażach i denucjacjach szmalcowników.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Heleny Frand

Po wyzwoleniu obozu Ravensbrück Helena Frand została wysłana do Szwecji na leczenia przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Dwa tygodnie po przyjeździe do Solberg napisała w liście (do nieznanego adresata), że przebywa w domu z piętnastoma innymi kobietami. Łóżka z białymi prześcieradłami i szarymi kocami stoją w trzech rzędach – pod oknami i pośrodku sali. Zjada obfite posiłki trzy razy dziennie. Wszystkie byłe więźniarki mogą uczyć się języka szwedzkiego. Wspomina, że po likwidacji krakowskiego getta została przewieziona do obozu w Płaszowie (marzec 1943).

publikacje

Wróć do listy

Relacja Basi Pińczańskiej

Basia Pińczańska opisała getto w Stołpcach (ob. Białoruś) – podczas święta Jom Kipur w 1942 r. zostało w nim ok. sześciuset Żydów. Kilka dni później Niemcy przeprowadzili selekcję i zamordowali dzieci oraz starców (czterdzieści pięć osób). Trzy tygodnie po Dniu Pojednania z getta wyszło do pracy dwustu dwudziestu Żydów, a pozostałych rozstrzelali Ukraińcy i Łotysze. Po dokonaniu tego masowego mordu prezesem Judenratu został Żyd z Siedlec – Białoszka. Uspokajał Żydów mówiąc, że nie będzie już akcji likwidacyjnych, bo Niemcy potrzebują robotników.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Broni Markowicz-Boraks

Bronia Markowicz-Boraks w czasie okupacji niemieckiej podzieliła los „wszystkich Żydów” w Warszawie – jak pisała w relacji. Jej mąż pracował w zakładzie Toebbensa w getcie, w którym produkowano na potrzeby Wehrmachtu m.in. odzież i mundury. Autorka opisała wielką akcję likwidacyjną w getcie (1942). W tym czasie trafiła wraz z mężem i synem na Umschlagplatz. Mąż został wypuszczony, a ona z synem chowała się „pośród stosu trupów”. Znalazła schronienie na terenie szopu Toebbensa (do stycznia 1943), później wyszła z dzieckiem z getta.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Dory Szuster (I)

Dora Szuster opisuje prześladowania Żydów w Bolechowie (ob. Ukraina): kontrybucje, egzekucje i grabieże mienia żydowskiego. Przypomina o przedostatniej akcji likwidacyjnej w bolechowickim getcie (wrzesień 1942), podczas której zabijano także dzieci oraz o ostatniej, czwartej akcji (lipiec 1943), w której brali udział „jeńcy sowieccy narodowości uzbeckiej w mundurach gestapo”. 

publikacje

Wróć do listy

Relacja Ellen Pressler

Ellen Pressler opisuje wydarzenia po 22 czerwca 1941 r., niepokój związany z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej i proklamowaniem niepodległej Ukrainy. Nacjonaliści ukraińscy prześladują ludność żydowską w Bolechowie (do akcji dołączają Polacy agitowani przez księdza). Żydzi są podejrzewani o współpracę z komunistami i aresztowani. Pogromy ustają we wrześniu, po wkroczeniu wojsk węgierskich i słowackich do miasta. Autorka stwierdza, że społeczność żydowska „odetchnęła z ulgą”. Władzę w Bolechowie obejmują Niemcy, wtedy powołano Judenrat i nałożono kontrybucje.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Ludwiki Lady

Ludwika Lady opisuje wkroczenie Niemców do Pabianic, utworzenie getta i przesiedlania. Wymienia nazwiska członków Judenratu i policjantów żydowskich. Wspomina  o śmierci ojca, lecz była zbyt mała, aby dokładnie to zapamiętać. Po likwidacji pabianickiego getta znalazła się w getcie w Łodzi (wraz z matką). Warunki życia znacznie się pogarszyły. W sierpniu 1944 r. została wywieziona do Auschwitz. W trakcie selekcji rozdzielono ją z siostrą, która prawdopodobnie zginęła. Następnie autorka trafiła do Stutthof, gdzie panowały głód i epidemia tyfusu. Na początku 1945 r. nastąpiła ewakuacja.

publikacje

Wróć do listy

Relacja Fajgi Zobermann

Fajga Zobermann i jej siostra zgłosiły do pracy w Niemczech, posługując się fałszywmi dokumentami. W Monachium skierowano je do do pracy w fabryce BMW. Zobermann pracowała także jako tłumaczka języka niemieckiego. Po zadenuncjowaniu została wysłana do Auschwitz (wraz z siostrą). Po ewakuacji obozu trafiła do obozu Bergen-Belsen, pracowała w fabryce samolotów. W czasie marszu śmierci doczekała wyzwolenia.

Strony